Miejskie Przedszkole Publiczne nr 3
w Bolesławcu

"Praca z dzieckiem agresywnym"

W dobie XXI wieku agresja to coraz bardziej aktualny temat zasygnalizowany zarówno przez pedagogów, psychologów, opinię publiczną i widoczny również w środkach masowego przekazu. Obserwujemy ostatnio nasilanie się zjawisk agresji już wśród małych dzieci. Problem ten nurtuje również zaniepokojonych rodziców. Każdy, kto zna codzienność przedszkola, wie o czym będzie mowa: o sprzeczkach, przezwiskach, kłótniach, obraźliwych słowach, popychaniu, dokuczaniu, ciągnięciu za włosy, wyśmiewaniu, zabieraniu i niszczeniu ich. O braku przyzwolenia na przyłączanie się do zabawy, o tym aby wykluczyć kogoś z zabawy, rozmowy, by się zemścić, grozić, dręczyć, ale również i o tym, by bronić siebie i innych, aby przeforsować swoją wolę, oponować, położyć czemuś kres. Można powiedzieć, iż agresja jest nieodłączną częścią naszego życia. Nawet niemowlę wyraża waleczną gotowość przezwyciężenia sprzeciwu, w przypadku pragnienia kontaktów z osobą bliską głośno płaczem, krzykiem zwraca na siebie uwagę. Często słyszymy z ust nauczycieli i rodziców, iż dziecko jest agresywne, niegrzeczne, egoistyczne.

Zadajemy sobie wtedy pytanie co jest przyczyną takich zachowań? Jak można im zaradzić?

W przypadku agresywnych zachowań mamy do czynienia z obroną czegoś lub walką o coś. Musimy wszyscy zdać sobie sprawę, iż podstawowym motorem działalności dzieci, wpływającym na przebieg rozwoju są ich potrzeby. Niestety, nie zawsze mogą być zaspokojone. Stan nie zaspokojenia, czyli blokady potrzeby prowadzi do wyzwolenia emocji, niezadowolenia, zdenerwowania, poczucia krzywdy. Dziecko może stać się agresywne wskutek np. nie zaspokojenia potrzeby akceptacji, uznania społecznego, zbyt częstego upominania, wytykania wad i braków, stawiania innych za przykład. Agresja staje się niekiedy jedyną szansą jaką ma dziecko wychowywane w ograniczeniach i nadopiekuńczości, aby mogło wypróbować nowe rzeczy, odważyć się na samodzielne działanie. Musimy zdać sobie sprawę, że nie istnieje agresja bez przyczyny, z czystej złośliwości. Agresja może przyjmować dwie formy: jedną, którą nazywamy "wyładowaniem" i drugą, którą nazywamy "osiąganiem". W pierwszym przypadku chodzi o wyładowanie nieprzyjemnych emocji takich jak: złość, gniew, lęk. W drugim przypadku chodzi o pragnienie zdobywania czegoś, pokonywania trudności, osiągnięcia ważnego dla siebie celu. Może to być np. odebranie zabawki, strzelenie gola, chęć zwrócenia na siebie uwagi, ujawnienie swoich pragnień i problemów.

Dzieci są świetnymi obserwatorami, bezustannie zbierają doświadczenia również związane z agresją. Widzą agresywne zachowanie u innych, często wzorcami takiego zachowania bywają również słownie i fizycznie agresywni rodzice. Dorośli stosując kary fizyczne, najczęściej sami pochodzą z rodzin, w których przemoc była na porządku dziennym, a ich zachowanie jest bezpośrednim przeniesieniem tego, czego sami doświadczyli w dzieciństwie. Użycie siły nie jest jedynym sposobem radzenia sobie z problemami. Powodowani gniewem rodzice potrafią również upokorzyć i znieważyć dziecko.

Z modelami agresywnego zachowania spotykają się dzieci również w grupach rówieśniczych, dostarczają ich także  niestety  środki masowego przekazu, szczególnie filmy, bajki oraz gry komputerowe. Sceny bójek, walk, brutalnego zachowania, czasem wręcz bezwzględnego okrucieństwa pozostawiają w dziecięcej psychice trwałe ślady. Brak doświadczeń i umiejętności dokonania własnej oceny postępowania takich bohaterów powoduje, iż często budzą oni podziw. Dziecko chcąc identyfikować się z nimi ? przejmuje ich sposób zachowania. Dziecięca agresja może być bezpośrednio skierowana przeciw osobie lub przedmiotom, które były powodem doznanego stresu. Czasem jednak jej ofiarą padają obiekty słabe np. inne dzieci, zwierzęta, na których rozładowuje się stan napięcia emocjonalnego. Agresja to podniesiony głos, krzyk, wybuch złości, potok wyzwisk, rękoczyny. Rzadko kiedy można zignorować takie zachowania. Zwłaszcza, jeśli chodzi o nauczycieli, o wykonywany zawód, który niejako zmusza do działania. Ponieważ zakończenie nie jest możliwe do przewidzenia, dlatego trzeba zareagować. Nie pomoże tu strategia "Jutro o tym porozmawiamy, przypomnijcie mi o tym". Konieczne w przypadku agresji jest działanie natychmiastowe. I właśnie ta presja błyskawicznego działania skłania nas do nieprzemyślanych wypowiedzi.

W sytuacjach bójki i szału wściekłości może pomóc następujące zachowanie:

-przerwać walkę, stanąć pomiędzy dziećmi, stanowczo spowolnić akcję.
-rozdzielić dzieci, zwrócić się do nich po imieniu, panować nad sytuacją.
-zwrócić się najpierw do dzieci, wspomnieć o ich złości, strachu, rozczarowaniu.

Następne działania są już tylko indywidualne:

-niektórym dzieciom potrzebne jest wsparcie, fizyczne bliskość.
-innym bliskość słowa, spojrzenia , nigdy dotyk.
-inne dziecko samo złości się i odreagowuje.

Odpowiedzią na dziecięcą agresję przeważnie bywa kara, która powoduje jedynie przejściowe zahamowanie, a następnie dalsze nasilenie stresu. Z tego względu kary nie można uznać za formę oddziaływania, która skutecznie przeciwdziała powstaniu agresywnych zachowań. Takie zachowania mogą wynikać również z zaburzeń w funkcjonowaniu systemy nerwowego, a czasem schorzeń organicznych. Dlatego też przejawy agresywnych zachowań powinny być obiektem zainteresowania i troski zarówno rodziców i wychowawców.

Nie ma niestety "złotego środka", aby zaradzić takim zachowaniom. Można natomiast zastosować środki pomocnicze, służące pozbywaniu się wielkiej narastającej złości, które są wcześniej poznane i zaakceptowane przez dziecko.

Dajemy wówczas dziecku możliwość odreagowania negatywnych emocji w formie:

-dziurawienia kartki długopisem, piórem,
-walka figurami złości,
-przypięcie do koszulki sylwety szczerzącego zęby psa, który ma sygnalizować "uwaga, będę gryzł, trzymajcie się z daleka",
-"ludzik złości? maskotka, której można opowiedzieć o swoim zdenerwowaniu,
-malowanie, bazgranie na dużych arkuszach papieru,
-"pudło złości" z gazetami, które można rwać, zgniatać.
-malowanie jaskrawymi farbami na dużych arkuszach papieru,
-przebiegnięcie się wzdłuż ogrodzenia,
-uderzanie we wszystkie garnki i patelnie w kąciku złości,
-spłukiwanie złości wraz z wodą w toalecie,
-wczołganie się do "namiotu złości" i leżenie na poduszkach,
-"woreczek złości", w którym zamykamy złość,

Warto również z dzieckiem przeanalizować jego zachowanie po zakończeniu agresywnej sceny kiedy widać oznaki uspokojenia, porozmawiać o jego odczuciach, nastroju, zastanowić się jak inaczej można było rozwiązać problem, tylko wtedy dziecko dowiaduje się, że trzeba zwracać uwagę na sposób wyrażenia swoich emocji, uczy się trudnej sztuki mówienia o nich, jak i radzenia sobie z nimi.

Nauczyciele pracujący z dziećmi agresywnymi powinni zastosować następujące zadania edukacyjne:

-kształtowanie podstawowych powinności moralnych np. życzliwości, tolerancji, sprawiedliwości, odpowiedzialności,
-tworzenie więzi uczuciowej z rodziną i środowiskiem, środowiskiem którym dziecko wzrasta,
-rozwijanie umiejętności polubownego rozwiązanie spraw konfliktowych i dochodzenia do kompromisu,
-rozwijanie umiejętności rozróżniania dobra od zła,
-uświadomienie złożoności otaczającego świata i czyhających zagrożeń,
-uświadomienie dzieciom swoich praw i obowiązków,

W radzeniu sobie z agresją ważne jest różnicowanie. Chcąc odnosić sukcesy w wychowaniu z agresją, trzeba się jej dokładnie przyglądać, rozróżniać i dostrzegać zależności.

Opracowała: mgr Anna Franke - Sołtysik